گسل های شناخته شده در تهران

مهمترین عامل زمین ساختی ایجاد کننده زمین ­لرزه­ ها، گسل­ ها هستند. زمین ­لرزه­ ها در اثر آزاد شدن انرژی های کرنشی زمین در نقاطی که پوسته ضعیف­ تر دارند مانند صفحات گسلی به وقوع می­ پیوندد. بنابراین گسل­ ها هم علت و هم معلول زلزله هستند. خصوصیات زمین ­لرزه ­های زمین­ ساختی که در اثر تحولات زمین شناسی ساختمانی (تکتونیکی) اتفاق می افتند، کاملاً متاثر از نوع گسلش هنگام وقوع زمین ­لرزه است. گسل­ ها با توجه به هندسه و جابجایی به چند گروه تقسیم می­ شوند. بر اساس این که کدام یک از دیواره های گسل بر دیواره دیگر بلغزد، سازوکارهای گسلش متفاوت خواهد بود. الف) گسل­ شیب ­لغز (Dip Slip Fault): در این گسلش یک دیواره در امتداد قائم بر دیواره دیگر حرکت می ­کند. در صورتی که دیواره متحرک روئین به سمت پایین حرکت کند، گسل نرمال (Normal) پدید می ­آید که در این گسل­ ها، نیروی کششی باعث گسیختگی گسل می­ شود. ب) گسل­ های امتداد ­لغز (Strike Slip Fault): اگر دو دیواره گسل در امتداد افقی نسبت به یکدیگر جابه ­جا شوند گسل­ های امتداد لغز را پدید می آورند.

پیرامون شهر تهران، گسل‌های شناخته شده زیادی کشیده شده است. تهران به واسطه گسل‌هایی که دارد، زلزله‌های مهمی را تجربه کرده و زلزله 310 میلادی اولین زلزله تاریخی ایران است که از سوی یونانی‌ها ثبت شده و دارای مستندات تاریخی است. گسل مشاء از 35 کیلومتری تهران عبور می‌کند، علاوه بر آن گسل‌های جنوب تهران شامل گسل “پیشوا”، “ایوانکی” و “ری” و همچنین گسل ماهدشت در کرج نیز تهران را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بر این اساس با تلاش محققان مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و تصویب حریم گسل‌ها، ساخت و ساز در حریم این گسل‌ها ممنوع اعلام شده است. از جمله گسل‌های مهم تهران می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

 گسل شمال تهران 

گسل شمال تهران بزرگ‌ترین گسل شهر است که در جنوب دامنه رشته‌کوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد. این گسل از لشکرک و سوهانک آغاز شده تا فرحزاد و حصارک و از آن‌جا به سمت غرب امتداد یافته است. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه و سعادت آباد را دربر می‌گیرد. 

گسل لویزان

 این گسل در مناطق 1، 3 و 4 شهر تهران گسترش و در سمت غربی، حد فاصل منطقه1 و 3 امتداد یافته است.

گسل داوودیه

 از دیگر گسل‌های مهم کلانشهر تهران، گسل داوودیه و راستای غربی – شرقی و به طول 6.4 کیلومتر است و از آنجایی که ناحیه ی اصلی این گسل در محله داوودیه قرار گرفته است، از این رو نام “داوودیه” بر روی آن گذاشته شد. گسل داوودیه از غرب از محدوده غربی “میدان صنعت” شهرک غرب(حوالی مرکز خرید مهستان) شروع شده و در امتداد بلوار خوردین در شهرک غرب ادامه داشته و با میل به شرق بزرگراه چمران را قطع می‌کند. در ادامه قطعه دیگر آن از شمال خیابان “ملاصدرا” به سمت شرق گسترده شده است.

گسل نیاوران

گسل نیاوران نیز گسلی است اصلی با طول حدود 14 کیلومتر(با تمامی قطعاتش) که به صورت گسسته از غرب در حوالی “سعادت آباد” به شرق “شمال اقدسیه” در شمال تهران گسترده شده است

گسل جنوب ری

در جنوب تهران گسل جنوب ری به طول تقریبی 28 کیلومتر قرار گرفته است. فاصله گسل جنوب ری از گسل شمال ری حدود 3 تا 5 کیلومتر است و به نظر می‌رسد ریشه این دو گسل یکی باشد و آنها نشانه‌های سطحی یک گسل باشند.

گسل شمال ری

این گسل متشکل از چند بخش منفصل در راستای غربی – شرقی است که طول جمع آنها بیش از 15 کیلومتر است و از سمت غربی بعد از محل تقاطع “بزرگراه سعیدی” با “آزادگان” شروع می‌شود و در جنوب مناطق 19 و 16 قرار گرفته است. در ادامه به سمت شرق، پس از گذر از محل تقاطع آزادگان با بزرگراه بهشت زهرا(س) و عبور از بازار آهن فروشان تهران و در شرق این منطقه وارد منطقه 20 شهر تهران می‌شود. گسل شمال ری در منطقه 20 تهران، پس از تلاقی با بلوار امام خمینی، خیابان فداییان اسلام در سمت شمال بلوار بسیج در سمت شرقی با نزدیک شدن به تپه‌های بی‌بی شهربانو با خمشی به سوی شمال تا محدوده پارک آبی آزادگان ادامه پیدا می‌کند. این گسل جزو گسل‌های اصلی محسوب می‌شود و از همین رو، برای این گسل حریم تعیین شده است.

گسل تنباکویی

این گسل متشکل از 3 ناحیه در کنار هم در انتهایی‌ترین سوی جنوب شرقی تهران و منطقه 15 قرار دارد. مجموع طول ناحیه های آن کمتر از 2 کیلومتر و لذا جزو گسل‌های فرعی تهران رده‌بندی می‌شود.

گسل تلویزیون 

این گسل جمعاً با تمامی قطعاتش 3.3 کیلومتر طول دارد که از “مصلی” شروع می‌شود و تا حوالی برج‌های پارک “پرنس” حوالی خیابان “شیراز شمالی” ادامه دارد. این گسل از آنجا که از محدوده ایستگاه تلویزیون شبکه 2 در غرب خیابان وزرا و انتهای خیابان الوند می‌گذرد، به این اسم نامیده شده است. 

گسل جنت‌آباد شمالی

 این گسل متشکل از دو ناحیه به موازات هم در منطقه پنج تهران و در سمت شمالی آن جانمایی شده است که به دلیل قرارگیری و شناسایی این گسل در محله جنت‌آباد شمالی، به این نام نامگذاری شده‌اند. طول قطعه طویل‌تر شمالی این گسل 1.25 کیلومتر و طول قطعه دیگر آن حدود 850 متر است.