معماری اسلامی در خانه های ایرانی

شهر به واسطه انسان آفریننده آن در ارتباط مستقیم با فرهنگ، ارزش ها، اعتقادات و ویژگی های اجتماعی مردمان یک سرزمین شکل گرفته و معنا می یابد. اسلام به خانه به عنوان محل سکونت و آرامش انسان توجه ویژه ای نموده و برای خانه شرایط خاصی قائل شده است. در دیدگاه اسلام، خانه مکانی است که تمامی نیاز های انسان از قبیل استراحت، تغذیه، پذیرایی از مهمان، تربیت فرزند و عبادت مرتفع است. بنابراین سکونت در خانه ای با معیارهای اسلامی در رشد و تعالی انسان و شکل گیری رفتارهای فردی و اجتماعی وی تاثیر به سزایی دارد. معماری ایرانی اسلامی با حفظ هنر ایران و آداب اسلامی تلاش می کند فضایی سرشار از آرامش و نشاط برای سکونت افراد مسلمان فراهم آورد. مهمترین ویژگی خانه های ایرانی اسلامی محفوظ بودن آنهاست. حفظ حریم خانه از چشم نامحرمان اساسی ترین دغدغه معماری اسلامی است. طراحي ورودی خانه به گونه ای صورت می پذیرد که کمترین دید و دسترسی بصری به حریم خانه امکان پذیر باشد. معماری ایرانی با استفاده از اشکال هندسی و حفظ تقارن و تناسب دیوار ها به کمک معماری اسلامی آمده و فضاهای مختلف خانه را متناسب با کاربرد آنها جداسازی نموده تا حریم خصوصی خانه کاملا حفظ شود. خانه های قدیم ایرانی موید خوبی بر این ادعاست خانه هایی با دالان در ورودی خانه که گاه برای رسیدن به فضای اصلی خانه نیاز است حتی حیاط خلوت را هم پشت سر گذاشت.

در معماری ایرانی اسلامی بنا رو به قبله ساخته می شود و بهره برداری مناسب از نور صورت می گیرد. طراحی ساختمان به گونه ای است که بر سایر خانه ها اشراف نداشته و دیگر ساختمان ها نیز بر فضای داخلی ساختمان احاطه نداشته باشند همه خانه ها از تابش آفتاب به عنوان عامل روشنایی و گرما بخش بهره برداری می کنند و هیچ خانه ای بر دیگری سایه نمی افکند.
حیاط وسیع از جمله ویژگی های معماری ایرانی است. باغچه و گل و حوض نماد پاکی و ادامه حیاط هستند که معماری ایرانی از تاثیر آنها غافل نبوده و جهت تلطیف روحیه افراد و حفظ آرامش فضا در همه خانه های سنتی حوض و باغچه به چشم می خورد. حتی انتخاب نوع درختان و گل ها نیز بر اساس اقلیم منطقه و تابش نور خورشید صورت می گیرد و تنها به صرف داشتن درخت و میوه هر نهالی در هر جایی کاشته نمی شود.

اگر به دلیل کوچک شدن فضای خانه ها و زندگی آپارتمان نشینی، جامعه مهندسی کشور امکان احیای طراحی به سبک ایرانی اسلامی در داخل ساختمان را ندارد، لیکن برای احیای نمای ساختمان به شیوه ایرانی هنوز زمان داریم و دیر نشده است. معماری جدید پیاده سازی شده در بسیاری از خانه های کنونی نه رنگ و بوی معماری ایرانی اسلامی دارد و نه رنگ و بوی معماری غربی بنابراین نمی تواند نیازهای گوناگون زندگی ایرانی را پوشش داده و جای خالی معماری اسلامی با آن همه ظرافت و نقش و نگار را پر کند.
فضای خارجی و نمای ساختمان هم بسته به اقلیم منطقه طراحی می گردید. وجود طاق ها و بلندی ها بر سردر خانه، نوشتن آیات قرآنی و احادیث بر سر در و دیوار خانه از جمله زیباییهای خانه های ایرانی اسلامی است. سردر بسیاری از خانه های قدیمی با ترکیب زیبایی از کاشی های آبی فیروزه ای تزئین می شد که بیانگر سلیقه صاحب خانه و دستان توانمند معماران و بناهای قدیمی بود.